กล้วยนาก เป็นกล้วยสายพันธุ์หนึ่งที่อาจจะเป็นที่รู้จักไม่มากนักเมื่อเปรียบเทียบกับกล้วยพันธุ์การค้าอย่างกล้วยหอม กล้วยไข่ หรือกล้วยน้ำว้า เพราะกล้วยพันธุ์นี้เป็นกล้วยพันธุ์พื้นบ้าน แต่ละท้องถิ่นก็จะเรียกขานชื่อแตกต่างกันไป โดยส่วนมากจะเรียกตามสีของกล้วยที่ออกจะเป็นสีแดงส้ม เช่น กล้วยกุ้งแดง กล้วยครั่ง เป็นต้น และในแต่ละพื้นที่ก็จะพบกล้วยชนิดนี้ที่แม้จะมีสีเปลือกผลเป็นสีแดงคล้ายกันแต่ขนาดของผลกล้วยกลับมีขนาดต่างกันด้วย จึงอาจจะกล่าวได้ว่า กล้วยนากในบ้านเราจะแบ่งออกเป็น 2 ชนิดคือ กล้วยนากทั่วไป และกล้วยนากยักษ์ ที่มีผลขนาดใหญ่กว่ากล้วยนากทั่วไปอย่างเห็นได้ชัด โดยกล้วยนากยักษ์มักจะพบตามแนวรอยต่อกับประเทศเมียนม่าร์ ตั้งแต่จังหวัดแม่ฮ่องสอนจรดจังหวัดกาญจนบุรี จึงทำให้มีการเรียกชื่อกล้วยชนิดนี้ว่า กล้วยนากทองผาภูมิอีกชื่อหนึ่งด้วย
ก่อนอื่นเรามาทำความรู้จักกับกล้วยนากทั่วไปที่มักพบกันตามเรือกสวนทั่วไปหรือตามบ้านเรือนต่างๆ ลักษณะของลำต้นกล้วยชนิดนี้จะมีกาบโอบลำต้นเป็นเขียวผสมสีแดง ลำต้นมีความสูงประมาณ 3-4 เมตร มีเส้นผ่านศูนย์กลางของลำต้นประมาณ 30-35 เซนติเมตร ใบตองมีสีเขียวปนแดง ใบกล้วยจะกว้างและหนา เมื่อออกผลกล้วยจะให้ผลราว 4-5 หวีต่อเครือ และจะมีผลกล้วยดิบสีแดงจัดและเริ่มเปลี่ยนเป็นสีแดงแกมส้มเมื่อสุก ในหนึ่งหวีจะมีกล้วยราว 15-18 ผล กล้วยมีความยาวถึง 14 เซนติเมตรและกว้างราว 3-4 เซนติเมตร ก้านผลสั้น เนื้อผลด้านในจะมีสีส้ม รูปทรงผลมีลักษณะทรงกระบอกปลายสอบทู่ ผลสุกมีรสชาติหวาน มักรับประทานผลสดมากกว่านำไปประกอบอาหาร ผลดิบนำมาแปรรูปเป็นกล้วยฉาบได้
สำหรับกล้วยนากทองผาภูมิ หรือกล้วยนากยักษ์นั้น ส่วนของขนาดลำต้นนั้นไม่แตกต่างจากต้นกล้วยนากทั่วไป แต่กาบลำต้นจะมีความยาวที่มากกว่าและมีสีแดงเข้มจัด ใบมีสีใกล้เคียงกันแต่มีความเข้มมากกว่า ก้านใบจะมีสีแดงอ่อนปนชมพู ความสูงประมาณ 3-4 เมตร ลำต้นมีเส้นผ่านศูนย์กลางราว 30-35 เซนติเมตร แต่ที่ใความแตกต่างจากพันธุ์นากทั่วไปอย่างชัดเจนคือ ขนาดของผลและจำนวนผลผลิตที่ได้รับต่อเครือ เพราะพันธุ์นากยักษ์จะให้ผลผลิตราว 8-11 หวีต่อเครือ และให้ผลกล้วยประมาณ 15-18 ผล ส่วนของผลกล้วยนั้นจะมีขนาดใหญ่กว่าคือมีความยาวราว 18 เซนติเมตร สีเปลือกผลเป็นสีแดงกล่ำและเนื้อผลมีสีส้ม แต่เนื้อผลของกล้วยนากยักษ์จะมีเนื้อสัมผัสที่แข็งกว่ากล้วยนากทั่วไป มีกลิ่นแรงมากเมื่อผลสุกงอมเต็มที่ รสชาติเนื้อผลมีความหวาน ลักษณะรูปทรงผลจะเว้างอนคล้ายกล้วยหอม และมีก้านผลที่ยาว
