ต้นเงาะ ผลไม้เมืองร้อนแสนอร่อยอีกชนิดหนึ่งของไทย ซึ่งทางภาคใต้ของเราปลูกกันมาแล้วเป็นร้อยปี ได้รับการแพร่พันธุ์เข้ามาจาก ถิ่นกำเนิดของเงาะคือประเทศมาเลเซีย และอินโดนีเซีย เป็นผลไม้สดตามฤดูกาล และเงาะยังเป็นหนึ่งในผลไม้แค่ไม่กี่ชนิด ที่แปรรูปเป็นผลไม้กระป๋องแล้วได้รับความนิยมอย่างสูงจากตลาด ทั้งในและต่างประเทศ ปัจจุบันคนไทยส่วนใหญ่มักรู้จักและได้กินเงาะกันอยู่แค่สายพันธุ์เดียว คือ เงาะพันธุ์โรงเรียน เพราะเพื่อนๆ เกษตรกรถือว่าเป็นพันธุ์ที่ดีที่สุดในโลกเท่าที่พบในปัจจุบัน บ้านเราจึงนิยมปลูกเงาะพันธุ์นี้กันมากที่สุดกินพื้นที่เกินกว่า 93% ของพื้นที่ปลูกเงาะทั่วประเทศ(ปี พ.ศ.2559)
ต้นเงาะ พันธุ์โรงเรียน มีหลักฐานบันทึกว่า ต้นเงาะแม่พันธุ์นั้นมีเพียงต้นเดียว ถูกปลูกด้วยเมล็ด ในปี พ.ศ.2469 โดยนายเค หว่อง ชาวมาเลเซีย ที่เข้ามาทำเหมืองแร่ ในอำเภอนาสาร จังหวัดสุราษฎร์ธานี และได้นำเมล็ดพันธุ์เงาะจากปีนัง เข้ามาปลูกในบริเวณบ้านพักของตน 4 ต้นแต่มีอยู่ 1ต้นที่กลายพันธุ์แล้วมีลักษณะที่ดีรสชาติหวานหอม เนื้อกรอบ เปลือกบาง ต่อมาต้นเงาะ ต้นนี้ก็คือต้นแม่พันธุ์เพียงต้นเดียวของเงาะโรงเรียน ปี พ.ศ. 2479 นายเค หว่อง ได้ขายบ้านพักพร้อมที่ดินให้แก่กระทรวงศึกษาธิการ ได้มีการย้ายโรงเรียนบ้านนาสาร มาอยู่ที่อาคารบ้านพักแห่งนี้ ต่อมามีคำร่ำลือกันมากว่า ต้นเงาะ ต้นหนึ่งในโรงเรียนแห่งนี้ มีรสชาติอร่อยกว่าที่อื่นๆ จึงมีคนมาขอตัดหรือตอนกิ่งไปขยายพันธุ์กันมาก แต่โรงเรียนไม่อนุญาต เพราะกลัวต้นเงาะแม่พันธุ์ต้นนี้จะตาย ในปี พ.ศ. 2499 นายคำแหง วิชัยดิษฐ์ ครูใหญ่สมัยนั้นเห็นว่าต้นเงาะต้นนี้เป็นเงาะพันธุ์ดี มีอายุ 30 ปีแล้ว ควรขยายพันธุ์ให้แพร่หลาย จึงอนุญาตให้คนทั่วไปเข้ามาตอนกิ่งเพื่อนำไปแพร่พันธุ์ได้จึงเรียกติดปากกันต่อมาว่า “เงาะโรงเรียน” นั่นเองครับ
ในปีพ.ศ.2512 ในหลวงรัชกาลที่ 9 เสด็จไปจังหวัดสุราษฎร์ธานี นายชัช อุตตมางกูร ผู้นำชาวสวนเงาะได้ทูลเกล้าฯ ถวายผลเงาะโรงเรียน และขอพระราชทานชื่อพันธุ์เงาะนี้เสียใหม่ แต่ในหลวงท่านทรงมีพระราชดำรัสว่า “ชื่อเงาะโรงเรียนดีอยู่แล้ว” ตั้งแต่นั้นมาจึงได้ชื่อว่า “เงาะโรงเรียน” อย่างเป็นทางการ
ต้นเงาะ เป็นไม้ผลยืนต้นขนาดกลาง ชอบอากาศร้อนชื้น ฝนตกชุก ชอบดินร่วนเหนียว ความชุ่มชื้นสูง ระบายน้ำปานกลาง ที่สำคัญต้องมีน้ำเพียงพอตลอดปี แต่เดิมมักเข้าใจกันว่ามีแค่ภาคตะวันออก และภาคใต้เท่านั้นที่ปลูกได้ แต่ตอนนี้อาจต้องคิดใหม่ เพราะที่จริงแล้วเราปลูกเงาะโรงเรียน กันทั่วทุกภาคของประเทศไทย โดยในช่วง 5 ปีหลังมานี้ มีข่าวหลายแห่งว่า เงาะโรงเรียน เป็นผลไม้ที่สร้างรายได้งดงาม ให้เกษตรกรทั้งในภาคเหนือ ภาคอีสาน เพราะผลเงาะสดขายดีทั้งในพื้นที่ของตน และจังหวัดใกล้เคียง ภาระค่าขนส่งน้อยลง คนปลูกในพื้นที่ยังมีน้อย นอกจากนี้เงาะโรงเรียนที่ได้ก็อร่อย ไม่แพ้ต้นเงาะที่ปลูกในภาคอื่นเลย แต่ข้อสำคัญจะต้องมีน้ำเพียงพอในการปลูก นับว่าเป็นอีกโอกาสของคนชอบปลูกไม้ผลครับ ยิ่งมีพืชพันธุ์หมุนเวียนมาก ก็เป็นผลดีครับ
