หอมแดง ที่เรารู้จักและบริโภคกันทั่วไปนั้น โดยมากมักมาในรูปแบบของหัวหอมแดง ซึ่งเป็นลูกกลมๆ หรือลูกทรงรีบ้าง มีสีม่วงอมแดง ลูกเล็กกว่ามะนาว ใช้หั่นซอยโขลกละเอียด ทานกันได้ทั้งแบบสดและปรุงสุก แต่ที่จริงแล้ว หอมแดงนั้น ยังมีส่วนอื่นของต้น ที่มีรสชาติอร่อย มีราคาแพง และหาทานได้ไม่ง่ายนัก เพราะมีเฉพาะในฤดูหนาว นั่นก็คือส่วนที่เรียกว่าดอกหอมแดง ซึ่งหลายคนอาจยังไม่เคยรู้มาก่อนว่า ต้นหอมแดงจะมี ดอก แต่หากอธิบายว่าดอกหอมแดง คือผักก้านเขียวๆหอมๆ มีดอกตูมสีขาวเล็กๆอยู่ที่ปลาย นิยมหั่นเป็นท่อนแล้วนำไป ผัดกับตับหมู ผัดกับกุ้ง หรือ นึ่งกับปลา ซึ่งเชื่อว่าทุกคนต้องรู้จักแต่อาจเข้าใจว่าเป็นผักชนิดอื่น
หอมแดง เป็นผักสมุนไพรอีกชนิดหนึ่ง ที่สำคัญต่อวัฒนธรรมการกินอาหารของคนไทยมาก เนื่องจากคนไทยเราส่วนใหญ่ชื่นชอบอาหารที่มีรสจัดจ้าน เรียกได้ว่าต้องมีครบทุกรสทั้งเผ็ดเปรี้ยวเค็มหวาน รวมไปถึงมีกลิ่นที่หอมฉุน ซึ่งหอมแดงนั้นก็เป็นผักสมุนไพรที่มีน้ำมันหอมระเหย ซึ่งมีกลิ่นรสเฉพาะตัว จึงนิยมใช้เป็นส่วนผสมสำคัญในอาหารไทยสารพัดชนิดที่ขาดไม่ได้ โดยเฉพาะเครื่องพริกแกงเผ็ด ต้มโคล้ง ต้มแซ่บ ลาบ ยำ ฯลฯ ถ้าคนไทยเราขาดหอมแดงไป อาหารรสจัดจ้านแสนอร่อยหลายชนิด คงต้องเสียรสชาติความอร่อยไปเลย นอกจากนี้ หอมแดง ยังมีสรรพคุณสมุนไพร เช่น ขับลม แก้ท้องอืดเฟ้อ แก้อาการหวัด คัดจมูก เป็นต้น
หอมแดง ที่นิยมปลูกกันโดยทั่วไป มี 2 พันธุ์คือ พันธุ์พื้นเมืองภาคเหนือ และ พันธุ์พื้นเมืองภาคอีสานโดยพันธุ์พื้นเมืองภาคเหนือ นิยมเรียกว่า หอมบั่ว มีเปลือกหุ้มสีเหลืองปนส้ม ลักษณะกลมรี ขนาดหัวปานกลาง กลิ่นไม่ฉุนจัด เมื่อปลูก 1 หัว จะแตกกอให้หัวประมาณ 5-8 หัว เก็บเกี่ยวเมื่อหัวแก่เต็มที่ ในฤดูหนาว 90 วัน และฤดูฝน 45 วัน ผลผลิตโดยเฉลี่ย 2-3ตัน/ไร่ ขึ้นอยู่กับฤดูปลูกและการดูแล มีคุณภาพด้อยในการเก็บรักษาเพราะมีโอกาสแห้งฝ่อ และเน่าเสียมากถึง 60% พันธุ์หอมบั่วในระหว่างที่เจริญเติบโตจะไม่มีดอก
ส่วนพันธุ์พื้นเมืองภาคอีสาน นิยมเรียกว่าพันธุ์บางช้าง มีเปลือกหุ้มสีม่วงปนแดง เปลือกหนาเหนียว หัวกลมใหญ่ กลิ่นฉุนจัด เมื่อปลูก 1 หัว จะแตกกอให้หัวประมาณ 8-10 หัว เก็บเกี่ยวเมื่อหัวแก่เต็มที่ในฤดูหนาว 100-120 วัน และฤดูฝน 45 วัน ผลผลิตโดยเฉลี่ย 1-5ตัน/ไร่ ขึ้นอยู่กับฤดูปลูกและการดูแล ในส่วนการเก็บรักษาจะดีกว่าหอมบั่ว และโดยเฉพาะกับพันธุ์บางช้างนี้เท่านั้น ที่การปลูกในช่วงฤดูหนาว ซึ่งมีอากาศเย็นเพียงพอในระหว่างที่กำลังเติบโต จะทำให้สามารถสร้างช่อดอกขึ้นมาได้ และสามารถจะออกดอกได้ในช่วงระยะแตกกอหรือ 45 วันหลังการปลูก ซึ่งเกษตรกรจะต้องตัดก้านที่มีดอกหอมแดงเหล่านี้ออกไป เพราะดอกจะไปลดการเติบโตทำให้หัวมีขนาดเล็ก แตกกอได้จำนวนหัวน้อย แต่ก้านดอกหอมแดงที่ตัดมาเหล่านี้ก็สามารถนำไปขายเป็นรายได้เสริมได้ต่อไป เป็นพืชผักสารพัดประโยชน์ ใช้เวลาปลูกน้อย ซึ่งน่าสนใจไม่น้อยเลยครับ
