ปุ๋ยชีวภาพ ภาษาอังกฤษ เรียกว่า Biofertilizer คือปุ๋ยที่ผลิตมาจากวัสดุที่จุลินทรีย์ที่ยังสามารถแปลงสภาพไปใช้ประโยชน์แก่พืชได้รวมทั้งกระตุ้นให้พืชเกิดการเจริญเติบโตได้อย่างมีคุณภาพ โดยปุ๋ยชีวภาพนั้นกำลังได้รับความนิยม เพราะเพื่อนๆ เกษตรกรจำนวนมากเริ่มหันมาทำการเกษตรอินทรีย์ ที่ให้ความสำคัญแก่สภาพแวดล้อม งดการใช้สารเคมี ทำให้มีการนำปุ๋ยชีวภาพมาปรับปรุงธาตุดินและจัดการผลผลิต โดยการผลิตปุ๋ยชีวภาพนั้น จะเกิดขึ้นจากจุลินทรีย์ ที่กระตุ้นการเติบโตของผลผลิต การนำแบคทีเรียที่เหมาะสมในการอยู่อาศัยที่รากพืช และสามารถนำไนโตรเจนมาใช้ประโยชน์ในพืชได้ และแบคทีเรียที่ช่วยตรึงไนโตรเจนได้ดี มาใช้ในพืชจำพวก ข้าวโพด ถั่ว อ้อย และข้าวสาลี สามารถช่วยให้พืชเกิดผลผลิตเพิ่มขึ้นและลดต้นทุนการผลิตได้ด้วย
ปุ๋ยชีวภาพนั้น จะแบ่งเป็นปุ๋ยชีวภาพที่มีจุลินทรีย์สร้างธาตุอาหารให้แก่พืช โดยธาตุอาหารชนิดเดียวที่สร้างได้คือไนโตรเจน ซึ่งพบได้แบคทีเรียที่อยู่ในดิน ในรากพืช และในลำต้นและใบของพืช ส่วนปุ๋ยชีวภาพที่ส่งเสริมการให้ธาตุอาหารพืช ช่วยละลายฟอสเฟส สร้างฮอร์โมน หรืออาจจะเพิ่มการใช้ประโยชน์ของธาตุอาหารบางชนิดที่ไม่สามารถละลายน้ำได้หรือละลาน้ำได้ยากและยังมีปุ๋ยชีวภาพที่กระตุ้นการใช้ประโยชน์ของโพแทสเซียม
การออกฤทธิ์ของปุ๋ยชีวภาพว่าจะมีประสิทธิภาพมากขนาดไหนนั้นเกี่ยวข้องกับปัจจัยแวดล้อมต่างๆ ทั้งจากแบคทีเรียว่ามีสายพันธุ์ใด และพืชที่เรานำไปใช้นั้นเป็นชนิดไหน ดินที่เราจะนำปุ๋ยไปใช้นั้นมีสมบัติอย่างไร และยังเกี่ยวข้องกับสภาพแวดล้อมโดยรวมอีกด้วย ดังนั้นการเลือกใช้ปุ๋ยชีวภาพ จะต้องคำนึงถึงการใช้ประโยชน์ที่เหมาะสม ตั้งแต่ชนิดของปุ๋ยชีวภาพ เช่นปุ๋ยชีวภาพไรโซเบียม ที่จะใช้สำหรับการบำรุงพืชประเภทถั่ว แต่ถั่วแต่ละสายพันธุ์เช่นถั่วเหลืองหรือถั่วเขียว ก็เหมาะสมกับไรโซเบียมที่แตกต่างกัน ขณะที่พืชต่างๆ นั้นต้องการธาตุอาหารที่แตกต่างกัน เราก็ต้องเลือกปุ๋ยชีวภาพที่ธาตุอาหารที่เหมาะสมกับพืชด้วย
ปัจจุบัน ถุงบรรจุปุ๋ยชีวภาพจะมีข้อบ่งชี้เกี่ยวกับปุ๋ย เมื่อเราจะซื้อปุ๋ยชีวภาพ ต้องดูที่บรรจุภัณฑ์ว่าระบุเป็นปุ๋ยชีวภาพเท่านั้น และยังมีข้อบ่งชี้เป็นชื่อวิทยาศาสตร์ ปริมาณจุลินทรีย์ที่มีชีวิต วัสดุรองรับ วิธีการเก็บรักษาปุ๋ย ประโยชน์และวิธีการใช้ รวมไปถึงวันเดือนปีที่ผลิตและหมดอายุ ชื่อและที่อยู่ผู้ผลิตและจัดจำหน่าย พร้อมน้ำหนักและขนาดบรรจุ ซึ่งข้อมูลเหล่านี้จะทำให้เราทราบว่าปุ๋ยชีวภาพที่เราซื้อนั้นต้องใช้อย่างไร และมีประโยชน์อย่างไร หากเราอ่านอย่างถี่ถ้วนจะทำให้เราใช้ประโยชน์ได้อย่างมาก อย่าลืมครับว่า ปุ๋ยแต่ละสูตร และพืชแต่ละชนิด ใช้ประโยชน์จากปุ๋ยแตกต่างกันไป เพื่อจะได้ใช้จ่ายต้นทุนการผลิตได้อย่างเหมาะสมและนำไปใช้ประโยชน์ได้เต็มที่
