ปุ๋ยน้ำ คือปุ๋ยชนิดหนึ่งจากปุ๋ยอินทรีย์ 4 ประเภท ซึ่งได้แก่ ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก ปุ๋ยพืชสดและปุ๋ยอินทรีย์น้ำ ซึ่งเป็นแหล่งอินทรียวัตถุและแหล่งธาตุอาหารที่สำคัญสำหรับพืช และยังมีผลต่อคุณสมบัติทางเคมี กายภาพ และชีวภาพของดินด้วย
ปุ๋ยน้ำที่เป็นปุ๋ยอินทรีย์ในรูปของเหลว เกิดจากการนำซากพืชซากสัตว์สดมาย่อยสลาย โดยส่วนใหญ่การหมักจะใช้วิธีหมักแบบไม่มีออกซิเจน โดยแต่เดิมนั้นเป็นการผลิตกันตามภูมิปัญญาของแต่ละชุมชน ที่มีการพลิกแพลงนำจุลินทรีย์ประเภทต่างๆที่หาได้ในชุมชนหมักร่วมกันกับน้ำตาล จนกลายเป็นน้ำหมักที่ให้ธาตุอาหารแก่พืชได้ แต่ไม่มีมาตรฐานที่ชัดเจน ส่วนปุ๋ยน้ำที่เป็นไปตามมาตรฐานของของปุ๋ยอินทรีย์เหลวของกรมวิชาการเกษตรนั้น จะต้องเข้าเกณฑ์ต่างๆ คือ จะต้องมีปริมาณอินทรียวัตถุไม้น้อยกว่าร้อยละ 10ของน้ำหนัก อัตราส่วนของคาร์บอนต่อไนโตรเจนไม่เกิน 20 ต่อ 1 ค่าการนำไฟฟ้าไม่เกิน 10 เดซิซีเมน ต่อ เมตร โดยธาตุอาหารหลัก จะต้องมีไนโตรเจนตั้งแต่ร้อยละ 0.5 ฟอสฟอรัสตั้งแต่ร้อยละ 0.5 และโพแทสเซียมตั้งแต่ ร้อยละ 0.5 ของน้ำหนักรวม หรือจะต้องมีปริมาณธาตุหลัก 3 ชนิดนี้รวมกันไม่น้อยกว่าร้อยละ 1.5 ขณะที่ต้องมีโซเดียมต่ำกว่าร้อยละ 1 และปริมาณสารพิษไม่เกินกว่าที่รัฐมนตรีประกาศกำหนด
ปุ๋ยน้ำหมักจากปลา พบว่ามีธาตุอาหารทั้ง 3 ชนิดข้างต้นมากกว่าน้ำหมักจากเศษผัก ผลไม้ หรือซากสัตว์ประเภทอื่น เพราะเนื้อปลาเป็นอาหารที่มีองค์ประกอบของโปรตีนมาก และที่น่าสนใจคือ ปุ๋ยน้ำจากหอยเชอรี่ พบธาตุแมงกานีสสูงมาก โดยจุลินทรีย์ที่เรานำมาทำปุ๋ยน้ำหมักนั้น จะมีด้วยกันอยู่ 4 กลุ่มใหญ่ๆ คือ กลุ่มยีสต์ที่มีน้ำตาลเป็นแหล่งของอาหาร กลุ่มแบคทีเรีย ที่สามารถยังชีพและขยายตัวได้ในขณะที่ไม่มีอออกซิเจน ซึ่งก่อให้เกิดกรดแลคติค กลุ่มจุลินทรีย์ที่ให้สารแอมโมเนีย และกลุ่มจุลินทรีย์ที่เปลี่ยนฟอสฟอรัสให้พืชนำไปใช้ประโยชน์ได้
ปุ๋ยน้ำนั้นสามารถปรับปรุงสภาพของดิน ทำให้จำนวนของจุลินทรีย์ในดินมีปริมาณสูงขึ้น เพราะในปุ๋ยน้ำมีแหล่งอาหารและพลังงานชั้นเยี่ยมของจุลินทรีย์ที่กระตุ้นให้จุลินทรีย์เติบโตและทำปฏิกิริยาได้ดี และยังกระตุ้นพืชให้เกิดการนำฟอสฟอรัสไปใช้ประโยชน์ สำหรับการเร่งการให้ผลผลิตของพืชผลนั้น ด้วยฮอร์โมนที่มักพบในปุ๋ยน้ำ จะสามารถเร่งการขยายตัวของเซลล์พืชทำให้พืชโตมีลำต้นโตขยายขึ้นและสูงขึ้นด้วย และรากของพืชยังแข็งแรงเพิ่มมากขึ้น แต่อย่างที่ทราบกันดีนะครับว่า ปุ๋ยน้ำหมัก มีธาตุอาหารไม่มากนัก เราจึงต้องมีการนำไปใช้ร่วมกับปุ๋ยอินทรีย์ประเภทอื่น โดยการเตรียมดินด้วยปุ๋ยคอก การผลิตปุ๋ยน้ำให้มีสัดส่วนเหมาะสมกับพืช และผลิตจากแหล่งธาตุอาหารที่เหมาะสมกับพืชและช่วงวัยของพืชด้วย รวมไปถึงเรื่องของอายุการใช้งานของปุ๋ยน้ำแต่ละสูตรที่เราผลิตขึ้นนั้นมีจำกัด จึงควรใช้ประโยชน์ภายในช่วงระยะเวลาที่เหมาะสมด้วยครับ
