ไส้เดือน แม้จะเป็นสัตว์ไร้กระดูกสันหลัง ฝังตัวอยู่ในดิน ใครๆ เห็นก็พากันร้องยี้ แต่รู้ไหมครับ ว่าไส้เดือนเหล่านี้มีประโยชน์อย่างมาก เรียกว่าธรรมชาติสร้างไส้เดือนมาเพื่อเป็นสัตว์ช่วยพรวนดิน ช่วยย่อยสารอินทรีย์ในดินและทำให้ดินร่วนซุยและดินโปร่ง สวย ที่ไหนมีไส้เดือนเยอะ ที่นั่นมีความอุดมสมบูรณ์เลยล่ะครับ
ปัจจุบันพวกเราผู้ประกอบอาชีพเกษตร หันมาสนใจเกษตรอินทรีย์กันมาก ดังนั้นการงดใช้สารเคมีจึงเป็นที่มาให้เกิดอาชีพสร้างจุลินทรีย์ธรรมชาติเพื่อประโยชน์ในเชิงเกษตรกรรมขึ้น นั่นก็คือการเลี้ยงไส้เดือนขาย เพื่อนำไส้เดือนไปใช้ทดแทนปุ๋ยเคมี และยังสามารถขายไส้เดือนเพื่อให้ชุมชนนำไปใช้ในการย่อยขยะได้ด้วย
ไส้เดือนที่นิยมเลี้ยงกันนั้น เราเลี้ยงเพื่อผลิตปุ๋ยหมักมูลไส้เดือนดิน โดยจะมีการเลี้ยงในรูปแบบต่างๆ กันไป เช่น การเลี้ยงในตะกร้าหรือกระบะพลาสติก และบ่อท่อคอนกรีต ที่เรียกได้ว่าเป็นเพียงการเริ่มต้นเลี้ยง ที่สามารถทดลองเลี้ยงเพื่อนำไปใช้ในครัวเรือนได้ พัฒนาขึ้นมาอีกนิดก็คือการเลี้ยงในชั้นพลาสติกซึ่งจะสามารถรองรับปริมาณการเลี้ยงที่มากขึ้น แต่ต้องมีการวางระบบรักษาความสะอาดและคัดแยกมูลไส้เดือนให้ดี
ต่อมาเป็นการเลี้ยงไส้เดือนในโรงเรือน เพื่อควบคุมสภาพแวดล้อมให้ไส้เดือนให้ผลผลิตสูง เช่น เลี้ยงในบ่ออิฐบล็อก เป็นต้น และถ้าจะให้ล้ำหน้าก็ต้องเป็นการเลี้ยงไส้เดือนแบบอุตสาหกรรม ซึ่งตอนนี้มีการเลี้ยงที่ต่างประเทศเท่านั้น โดยจะใช้ระบบอัตโนมัติทั้งหมด แต่มีข้อจำกัดในเรื่องเงินลงทุนที่สูงมาก
หัวใจหลักของการเลี้ยงไส้เดือนคือต้องมีท่อระบายน้ำปุ๋ยจากมูลไส้เดือน อาหารที่นำมาเลี้ยงไส้เดือนก็จะเป็นขยะอินทรีย์ต่างๆ หรือเศษมูลสัตว์ต่างๆ ที่ไม่มีน้ำมัน หรือมีความเป็นกรด-ด่างสูงเกินไป โดยปุ๋ยอินทรีย์ที่ได้จากการเลี้ยงไส้เดือนนี้ มีทั้งแบบปุ๋ยแบบแห้งและปุ๋ยแบบน้ำ ขึ้นอยู่กับวัตถุดิบที่นำมาเลี้ยงไส้เดือน หากเราเลี้ยงด้วยมูลสัตว์ ก็จะได้ปุ๋ยแหง แต่หากเลี้ยงด้วยพืชผัก ก็จะมีทั้งปุ๋ยแห้งและน้ำปนกัน ซึ่งจะต้องทำการคัดแยกอีกครั้ง ใช้เวลาเลี้ยงไม่ถึง 2 เดือนก็ได้ปุ๋ยไว้ใชแล้วล่ะครับ
ลักษณะเด่นของปุ๋ยอินทรีย์จากมูลไส้เดือน คือมีคุณสมบัติเป็นเม็ดละเอียด ร่วนซุยโปร่ง ทำให้ระบายอากาศและน้ำได้ดี มีปริมาณอินทรีย์สูง เพราะอาหารที่ไส้เดือนกินไปจะถูกย่อยสลายเป็นอินทรีย์ในลำไส้ของไส้เดือน ทำให้พืชพันธุ์ที่เราปลูกนั้นสามารถดูดซึมธาตุอาหารจากมูลไส้เดือนได้ทันที ทำให้เพื่อนเกษตรกรหลายคนหันมาใช้ปุ๋ยจากมูลไส้เดือนมากขึ้น เพราะทำให้โครงสร้างธาตุในดินของแปลงเพาะปลูกของเราดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัดนั่นเอง อีกทั้งยังลดต้นทุนในการให้ปุ๋ยอีกด้วยครับ
