การเก็บเกี่ยวข้าว เป็นกระบวนการหนึ่งสำคัญในการผลิตข้าว โดยกระบวนการเติบโตของเมล็ดข้าว จากหนังสือ “ความรู้เรื่องข้าว” โดย ดร. ประพาส วีระแพทย์ สาขาคัดพันธุ์ต้านทานศัตรูข้าว กองการข้าว กรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สรุปได้ว่านับจากวันที่ดอกของต้นข้าวบานและเกิดการผสมเกสรแล้ว ในระหว่านั้นประมาณ 7 วัน ภายในที่ปกคลุมด้วยเปลือกนอกใหญ่แผ่นนอกและเปลือกนอกใหญ่แผ่นในจะเปลี่ยนสภาพเป็นแป้งเหลวสีขาว หลังจากนั้นอีก 7 วันแป้งเหลวนั้นจึงจะแห้งและเริ่มแข็ง และใช้เวลาอีกราว 7 วันจึงจะก่อร่างเป็นเมล็ด แต่จะพร้อมเก็บเกี่ยวเต็มที่หลังจากนั้นอีก 7 วัน จึงพร้อมเก็บเกี่ยว หรือจะนับรวมๆ คือ ราว 28 วันหลังจากที่ต้นข้าวออกดอก ชาวนาจึงจะเริ่มเก็บเกี่ยวผลผลิต โดยจะทำการปล่อยน้ำออกจากนาก่อนที่จะเริ่มเก็บเกี่ยวราว 10 วัน เพื่อให้นาแห้ง สะดวกต่อการเข้าไปเก็บเกี่ยว
การทำนาแบบดั้งเดิมนั้นจะทำการเก็บเกี่ยวข้าวแกต่างกันบ้างในบางพื้นที่ เช่น ในภาคใต้บางพื้นที่นิยมแกระเกี่ยวข้าวทำการเก็บเกี่ยวทีละรวง ในขณะที่ทางภาคอื่นๆ จะใช้เคียวเกี่ยวพร้อมกันหลายรวงโดยรวบเข้าด้วยกันเป็นมัดแล้วจึงเกี่ยวข้าว การใช้แรงงานคนเกี่ยวข้าวนั้นจะมีความประณีตเมล็ดข้าวจึงมีคุณภาพสูง หลังจากเกี่ยวแล้วจะทำการตากข้าวไว้ 1-2 วันแล้วมัดเข้าด้วยกัน ก่อนจะนำไปเก็บรักษาในพื้นที่ที่แห้งและมีอากาศถ่ายเทสะดวก โดยต้องมีการปูผ้าใบพลาสติดกันความชื้นและเมื่อเรียงฟ่อนข้าวอย่างเรียบร้อยแล้วให้นำพลาสติกมาห่มทับกองมัดข้าวไว้เพื่อกันความชื้นจากด้านบนอีกครั้งหนึ่ง
สำหรับการนวดข้าวหลังการเก็บเกี่ยวแบบดั้งเดิมนั้นจะทำการนวดข้าวด้วยแรงงานคน โดยใช้เท้านวดข้าวทำให้ข้าวยังคงคุณภาพเมล็ดที่เต็มและไม่เกิดความสูญเสียมากนัก บ้างก็ใช้แรงงานสัตว์นวดหรือใช้วิธีฟาดข้าว ซึ่งส่งผลให้เมล็ดข้าวเกิดการแตกหักและสูญเสียมากกว่า
ด้วยข้อจำกัดของระยะเวลาในการเก็บเกี่ยวผลผลิตข้าวที่ค่อนข้างจำกัดและปัญหาขาดแคลนแรงงาน การเก็บเกี่ยวข้าวแบบเดิมจึงไม่ได้รับความนิยมนัก จะมีเพียงการเก็บเกี่ยวเมล็ดพันธุ์เท่านั้นที่ยังคงใช้วิธีดั้งเดิมเพื่อรักษาคุณภาพข้าวไว้ แต่ในการทำนาแปลงใหญ่จะเน้นการใช้เครื่องเกี่ยวนวดข้าวมาทุ่นแรงและลดระยะเวลาการเก็บเกี่ยวทำให้เก็บเกี่ยวได้ในปริมาณมาก ในบางแปลงที่ไม่มีเครื่องเกี่ยวนวด ก็อาจจะใช้เฉพาะเครื่องนวดซึ่งช่วยทุ่นแรงและระยะเวลาได้ดีในระดับหนึ่ง
การใช้เครื่องเกี่ยวนวดในการเก็บเกี่ยวข้าวนั้น เครื่องจักรกลการเกษตรชนิดนี้จะเกี่ยวข้าวลงไปในเครื่องนวด เมื่อเครื่องนวดทำการนวดข้าวเสร็จจึงปล่อยข้าวลงในภาชนะหรือกระสอบรับข้าวให้เสร็จสรรพ ทำให้ประหยัดแรงงานและเวลาได้มากแต่ก็ต้องแลกมากับการสูญเสียผลผลิตบางส่วนที่เกิดจากกระบวนการเกี่ยวและนวด ซึ่งท้ายที่สุดแล้วนั้นการเก็บเกี่ยวที่ชาวนาเลือกใช้อาจต้องคำนึงถึงตลาดเป้าหมายของตนด้วย
