มะแว้งเป็นพืชสมุนไพร ที่มีทั้งมะแว้งต้นและมะแว้งเครือ สำหรับมะแว้งต้นนั้น พบได้ทั่วไปในประเทศอินเดียและประเทศในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นไม้พุ่มล้มลุกขนาดเล็ก ในประเทศไทยเรานั้นพบได้ทั่วไปในทุกภาค แต่จะพบมากที่ภาคอีสาน เป็นพืชผักและพืชสมุนไพร ที่สามารถนำมาประกอบอาหารและนำมาทำยารักษาโรคได้ด้วย โดยผลของมะแว้งต้นมีสรรพคุณเป็นยาแก้ไอ ขับปัสสาวะ และขับเสมหะ บำรุงธาตุ ทำให้เจริญอาหาร ลดน้ำตาลในเลือด
มะแว้งต้น มีชื่อเรียกทั่วไปว่า มะแว้งขม มีอายุหลายปี มีความสูงประมาณ 30 – 100 ซม. ลำต้นตั้งตรง ตามกิ่งก้าน มีหนามแข็ง โค้งงอคล้ายเล็บเหยี่ยว มีใบเดี่ยวเรียงสลับ มีรูปทรงใบเหมือนไข่ ขอบใบหยักเว้าเป็นคลื่น ผิวใบด้านบนเขียวเข้มกว่าด้านล่าง บริเวณเหนือซอกใบจะแทงดอกแบบช่อกระจะ กลีบดอกสีม่วงหรือขาว ขึ้นอยู่กับพันธุ์ ผลมะแว้งเป็นผลที่มีผนังชั้นนอกสุดเป็นเปลือกเหนียว ส่วนผนังชั้นกลางและผนังผลชั้นในสุดเชื่อมรวมกัน เนื้อนุ่มฉ่ำ ภายในมักมีเมล็ดมาก
สาระสำคัญที่พบในมะแว้งมีบทบาทสำคัญในการใช้เป็นยารักษาโรคดั้งเดิมและได้รับการพัฒนาเป็นยาสำเร็จรูปโดยองค์การเภสัชกรรม ถือเป็นยาตำรับยาแผนโบราณที่มีประสิทธิภาพสูงตำรับหนึ่ง และมีความสำคัญในการใช้รักษาและดูแลสุขภาพเบื้องต้น เพราะพบสาระสำคัญที่ออกฤทธิ์เพื่อสุขภาพหลายชนิด แต่ผลมะแว้งไม่ได้รับความนิยมในการนำมารับประทานเพราะรสที่ขมจัดและมีความเฝื่อนอีกด้วย
ส่วนที่ใช้ประโยชน์ในทางยาคือราก ทั้งต้น ใบ ต้น ผลสดแก่โตเด๖มที่แต่ยังไม่สุก โดยราก มีรสชื่น เปรี้ยว ใช้แก้โรคโลหิตออกทางทวารหนัก ทวารเบา รักษาอาการไอ ขับเสมหะ รักษาโรคหืด ขับปัสสาวะ รักษาอาการไข้สันนิบาต บรรเทาอาการกระหายน้ำ แก้วัณโรค ส่วนทั้งต้นนั้น ใช้ขับเหงื่อ รักษาอาการไอ แก้หืด ขับปัสสาวะ รักษาอาการท้องขึ้นในหญิงมีครรภ์ ใบ บำรุงธาตุ และรักษาอาการไอ ผลสด มีรสขมจัด ช่วยเจริญอาหาร บำรุงธาตุ ขับลม แก้ไอ รักษาโรคเบาหวาน บำรุงดี บำรุงเลือก โดยวิธีใช้บางครั้งก็ง่ายมากครับ เช่น เวลาไอ ให้นำผลมะแว้งสดๆ 5-6 ผลมาเคี้ยวแล้วกลืนเฉพาะน้ำลงไป แล้วคายกากทิ้ง ก็บำบัดอาการไอได้แล้วครับ
มะแว้งต้นเป็นพืชที่เกิดเองตามธรรมชาติ ในบริเวณที่ราบชายป่าและที่โล่งแจ้ง เติบโตได้ดีในดินทุกชนิด หากเพื่อนๆ เกษตรกรอยากจะปลูกในบริเวณบ้าน ก็ใช้เมล็ดหยอดลงในดินลึก 2-3 ซม. กลบดินให้แน่น รดน้ำให้ชุ่ม ต้นมะแว้งก็จะเติบโตได้โดยง่าย ไม่จำเป็นต้องบำรุงรักษาอะไรมากครับ ปลูกติดบ้านไว้ เป็นสมุนไพรใกล้มือ ได้ประโยชน์ไม่น้อยเลยครับ
