ไส้เดือนฝอย ถือเป็นศัตรูพืชชนิดหนึ่ง ที่เข้าทำลายระบบรากของพืช เป็นตัวการทำให้เกิดโรครากปม ทำให้พืชเสียหาย ไม่เจริญเติบโต แต่อีกด้านหนึ่ง ไส้เดือนฝอยก็ถูกนำมาใช้เพื่อกำจัดแมลงหรือหนอนศัตรูพืช ได้มากมายหลายชนิด เป็นวิธีใช้ธรรมชาติจัดการธรรมชาติ โดยไม่ต้องพึ่งพาสารเคมีฆ่าแมลง
เมื่อไส้เดือนฝอยมีทั้งคุณและโทษ ก็อาจทำให้เพื่อนๆเกษตรกรสงสัยว่า แล้วควรจะเลือกใช้อย่างไรดี ถ้าใช้ไส้เดือนกำจัดแมลง แล้วไส้เดือนซึมลงสู่ดินก็จะทำให้พืชเกิดโรค อาจทำให้พืชเสียหายยิ่งขึ้นไปอีก เพื่อแก้ข้อสงสัยนี้ผมจึงขอเล่าความเป็นมาของไส้เดือนฝอยเพิ่มเติมอีกเล็กน้อย เพื่อความเข้าใจที่ดีมากขึ้น
ไส้เดือนฝอย คือ สิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก คล้ายพยาธิ มีมากมายหลายร้อยสายพันธุ์ บางชนิดคล้ายกับพยาธิเส้นด้าย บางชนิดคล้ายพยาธิตัวกลม แต่ละสายพันธุ์ก็มี รูปร่าง แหล่งอาหาร วงจรชีวิต ที่แตกต่างกันโดยทั่วไปอาจแบ่งแยกออกเป็นกลุ่มใหญ่ๆ ได้ 4 กลุ่ม คือ
- ไส้เดือนฝอยในทะเล
- ไส้เดือนฝอยในดินและน้ำ
- ไส้เดือนฝอยที่เป็นศัตรูพืช
- ไส้เดือนฝอยที่เป็นศัตรูสัตว์และแมลง
สำหรับในแวดวงการเกษตรบ้านเรา จะมีไส้เดือนฝอยมาเกี่ยวข้องแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มให้โทษ เป็นอันตรายต่อพืช และกลุ่มให้ประโยชน์ช่วยกำจัดแมลง โดยไส้เดือนฝอยทั้ง 2 กลุ่มนี้จะมีสายพันธุ์ที่ต่างกัน มีวงจรชีวิต แหล่งอาหาร ที่ไม่เหมือนกัน กลุ่มให้โทษนั้น ได้แก่ ไส้เดือนฝอยรากปม มีแหล่งอาหารคือ รากพืช โดยตัวอ่อนไส้เดือนจะฝังตัวเข้าไปดูดกินน้ำเลี้ยง และปล่อยสารย่อยสลายรากพืชจนเกิดเป็นตุ่ม เป็นปม ในจุดที่ไส้เดือนฝังตัว ทำให้รากพืช หาอาหารลำบาก ต้นจะแคระแกร็น ได้ผลผลิตต่ำ พืชที่พบโรครากปมมาก เช่น ข้าว มันฝรั่ง และมันเทศ
กลุ่มที่ให้ประโยชน์คือ ไส้เดือนฝอยกำจัดแมลง จากการค้นคว้าพัฒนา โดยกรมวิชาการเกษตร พบว่า มีตัวอ่อนไส้เดือนฝอย 2 สกุลที่ช่วยกำจัดแมลงและหนอนแมลงศัตรูพืชได้ดี ซึ่งตัวอ่อนไส้เดือนฝอยนี้ จะมีขนาดเล็กมองด้วยตาเปล่าไม่เห็น มีวงจรชีวิตโดยอาศัยแมลงหรือหนอนแมลงเป็นเหยื่อ
เพียงแค่เพื่อนๆเกษตรกรใช้ตัวอ่อนไส้เดือนฝอยที่มีขายทั่วไป ผสมน้ำแล้วฉีดพ่นในแปลงพืชเท่านั้น ตัวอ่อนไส้เดือนฝอยจะเข้าสู่ตัวแมลงตามช่องเปิดตามธรรมชาติของแมลง จากนั้นตัวอ่อนไส้เดือนฝอยจะเคลื่อนตัวเข้าสู่กระแสเลือดของแมลง พร้อมปล่อยแบคทีเรียที่ทำให้เลือดของแมลงเหยื่อเป็นพิษ เหยื่อจะตายภายใน 24-48 ชั่วโมง โดยตัวอ่อนไส้เดือนก็จะหากิน อยู่ในซากแมลงนั้นต่อไปจนซากแห้ง จึงจะออกจากซากของเหยื่อเพื่อรอแมลงเหยื่อตัวใหม่ต่อไป
นับว่าเรื่องของไส้เดือนฝอย เป็นความก้าวหน้าในการค้นคว้าพัฒนา ที่สามารถกำจัดแมลงศัตรูพืชได้ มากกว่า 80% โดยไม่ต้องพึ่งยาฆ่าแมลง และ มีราคาถูก นอกจากนี้ยังเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม และ สุขภาพของเพื่อนๆ เกษตรกร อีกด้วยครับ
