ถั่วพุ่ม เป็นหนึ่งในพืชตระกูลถั่ว ซึ่งมีถิ่นกำเนิดมาจากป่าซาวันนาในทวีปแอฟริกา และแพร่กระจายพันธุ์ไปยังประเทศแถบร้อนทั่วโลก นิยมปลูกกันมากในแถบแอฟริกาตะวันตก อินเดีย และอเมริกาอีกด้วย เพราะเป็นพืชที่สามารถเติบโตได้ในดินทุกสภาพแม้จะเป็นดินที่มีสภาพไม่เอื้อต่อการปลูกพืชชนิดอื่น แต่ต้นถั่วพุ่มก็สามารถเติบโตได้สำหรับประเทศไทยเรานั้นแต่เดิมจะพบว่าปลูกกันมากในแถบภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แต่ปัจจุบันได้มีการนำไปปลูกทั่วทุกภาคเพื่อใช้เป็นพืชคลุมดินและบำรุงดิน อีกทั้งผลฝักสดและเมล็ดยังสามารถนำมาใช้ประกอบเป็นอาหารได้ และส่วนที่เหลือสามารถนำมาใช้อาหารสัตว์ได้ด้วย นอกจากนี้ยังสามารถฝังกลบเป็นปุ๋ยพืชสดบำรุงดินได้เป็นอย่างดีไม่ต่างจากพืชตระกูลถั่วชนิดอื่น
ถั่วพุ่ม จะมีรูปทรงที่แตกต่างกันตามลักษณะทางพันธุกรรมถึง 4 ชนิด คือ ชนิดต้นเตี้ย ชนิดกึ่งพุ่มตรง ชนิดกึ่งเลื้อย และชนิดพันหลัก แต่หากได้รับแสงแดดไม่เพียงพอจะกลายเป็นเถาเลื้อย ลักษณะโดยทั่วไปนั้นจะมีระบบรากแก้วที่ชอนไชลงไปใต้ดินมีความยาวราว 90-150 เซนติเมตร มีรากแขนงแตกออกจากรากแก้วปริมาณมากซึ่งจะแผ่เป็นแนวขนานกับผิวดินกระจายตัวไปทั่ว ทำให้ทนแล้งได้ดีเพราะมีการดูดซับความชื้นไว้มาก มีแบคทีเรียไรโซเบียมอาศัยอยู่บริเวณปมของรากแก้วและรากแขนงช่วยสะสมไนโตรเจนได้ดี ลำต้นเป็นไม้เนื้ออ่อน บางพันธุ์มีร่องแตกลึก บางพันธุ์ผิวลำต้นเรียบ สำหรับพันธุ์ที่มีลำต้นเลื้อยนั้น จะเติบโตแบบทอดยอด สูงระหว่าง 15-80 เซนติเมตร ฝักมีการเจริญไม่พร้อมกัน หากปลูกในดินที่มีอินทรียวัตถุสูงจะมีอายุข้ามฤดูกาลปลูกได้ สำหรับพันธุ์ที่เป็นชนิดพุ่มตรงนั้น ต้นถั่วจะชะงักการเติบโตเมื่อดอกบานมากกว่าร้อยละ 50 และฝักจะมีการเจริญเติบโตและแก่พร้อมกันทั้งต้น ทำให้เก็บเกี่ยวฝักและเมล็ดได้ง่ายกว่าพันธุ์ทอดยอด แต่มีอายุสั้นกว่าพันธุ์ทอดยอด
ลักษณะใบของต้นถั่วพุ่มจะใบเดี่ยวในใบคู่แรก และถัดไปจะเป็นใบประกอบที่มี 3 ใบย่อย ใบมีสีเขียวแก่ มีก้านใบและหูใบ และส่วนใหญ่จะผลัดใบเมื่อฝักแก่จัด แตกดอกสีขาวหรือม่วงขึ้นอยู่กับพันธุ์ ฝักที่ได้จะเรียวยาวทรงกระบอก มีความยาวระหว่าง 15-25 เซนติเมตร เมื่อแห้งจะเป็นสีน้ำตาล เหลือง หรือม่วง แตกต่างกันไปตามพันธุ์ ด้านในฝักมีเมล็ดคล้ายรูปไตและมีจุดอยู่ตรงตาของเมล็ด
การปลูกถั่วพุ่มสามารถปลูกได้ตลอดทั้งปี แต่นิยมปลูกกันในช่วงเริ่มฤดูฝน สามารถเก็บเกี่ยวได้ประมาณ 2-3 เดือนหลังการปลูกก่อนที่ฝนจะตกหนักเมื่อเก็บเกี่ยวเสร็จจึงไถกลับต้นถั่วเพื่อใช้เป็นปุ๋ยพืชสดต่อไป
