มะพูด ไม่ใช่มะเอามะพูดแบบภาษาวัยรุ่นนะครับ แต่คือผลไม้ชนิดหนึ่งในวงศ์มังคุด เป็นไม้ดั้งเดิมในประเทศเขตภูมิอากาศร้อนในเอเชีย พบได้ในประเทศลาว กัมพูชา ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซียและไทย บริเวณที่ลุ่มใกล้แหล่งน้ำในป่าเบญจพรรณ ในประเทศไทยเรานั้นจะพบมากในแถบอีสานใต้อย่างจังหวัดศรีษะเกษและสุรินทร์ และในพื้นที่ใกล้เคียง
นอกจากพบในป่าแล้ว ยังเป็นไม้ที่นำมาปลูกเป็นไม้ประดับยืนต้นในอาณาเขตของรั้วบ้าน เพราะเป็นไม้ที่ให้ร่มเงาร่มรื่น มีฟอร์มพุ่มที่สวยงาม ใบและผลมีเอกลักษณ์ต้องตายิ่งนัก และยังเป็นไม้ที่คนโบราณมีความเชื่อว่า ควรปลูกไว้ในฝั่งตะวันตกเฉียงเหนือของที่ดินของบ้านเรือน เพื่อส่งเสริมให้ผู้อยู่อาศัยในบ้านเรือนพูดจาได้หวานหู เป็นเสน่ห์แก่ตน ช่างเจรจาด้วยภาษาที่ไพเราะดึงดูดใจผู้ได้ยินได้ฟัง ดังชื่อไม้ มะพูด ส่วนผลดิบสามารถนำมาใช้แทนมะนาวในการปรุงรสได้ เพราะมีรสเปรี้ยว นิยมนำมาใส่ในในอาหารประเภทแกงส้มต่างๆ ให้รสเปรี้ยวที่เข้มข้น ส่วนผลสุกสีเหลืองเปล่งปลั่งสวยและมีเนื้อในผลเป็นสีเหลืองเช่นกันนั้นจะรับประทานผลสดรสหวานอมเปรี้ยวหรือจะนำมาแปรรูปเป็นมะพูดกวน แยมหรือคั้นดื่มเฉพาะน้ำก็ได้ แต่เดิมการย้อมสีเส้นไหมจะนำเปลือกต้นมาทำเป็นสีย้อมไหมให้ได้สีน้ำตาลหรือสีเหลือง
สรรพคุณทางยาของมะพูดนั้นมีประโยชน์หลายส่วน เริ่มกันมาตั้งแต่ราก สามารถใช้เป็นยาลดไข้ ขับพิษไข้ แก้ร้อนใน ส่วนของเปลือกต้นนำมาต้มในน้ำสะอาดใช้เพื่อทำความสะอาดแผลฆ่าเชื้อบริเวณผิวหนังภายนอก ผล แก้โรคลักปิดลักเปิด ลดอาการระคายคอ แก้ไอ ลดเสมหะ ขับเลือด และแก้อาการท้องผูก ส่วนเมล็ดสามารถนำมาโขลกให้ละเอียดผสมเข้ากันกับเกลือหรือน้ำส้มเพื่อทาบริเวณภายนอกที่บวม
ต้นมะพูด มีความสูงโดยเฉลี่ย 5-10 เมตร แต่สามารถพบต้นที่มีความสูงมากกว่านั้นได้ขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อม โดยเฉพาะบริเวณริมน้ำที่มีดินดีจะเจริญเติบโตได้ดีมาก เรือนยอดเป็นทรงพุ่มกลมหรือรี เปลือกไม้ของลำต้นมีสีน้ำตาลอมเขียว มีรอยแผลแตกระแหงตื้นๆ มีตุ่มร่องรอยที่กิ่งก้านหลุดออกปกคลุมทั่ว ทุกส่วนมีน้ำยางสีขาวขุ่น หากมีแผลจะไหลซึมออกมา เมื่อโดนอากาศจะกลายเป็นสีเหลือง ส่วนใบจะมีรูปทรงคล้ายใบโพธิ์ ขอบใบเรียบ ใบสีเขียวเรียบเงามัน หนาและเหนียว ผลิดอกสีเหลืองอ่อน เป็นช่อบริเวณซอกใบ ประกอบด้วยดอกขนาดเล็กราว 3-5 ดอก ดอก ผลภายนอกคล้ายผลมังคุดทำให้ภาษาอังกฤษเรียกว่า Yellow Mangosteen แต่ภายในผลมีเมล็ดแบนสีน้ำตาลเข้ม 2-4 เมล็ด นำมาขยายพันธุ์ได้ ควรปลูกในดินที่อุดมสมบูรณ์บริเวณลุ่มน้ำ
