ฟักแม้วหรือมะระหวาน เป็นพืชผักที่เราสามารถนำมารับประทานได้ทั้งส่วนของยอดอ่อนและผล เป็นพืชกลุ่มเดียวกับแตงและน้ำเต้า เป็นไม้เถายืนต้นเขตร้อน มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเม็กซิโกและแถบอเมริกาใต้ พบว่าเป็นส่วนผสมในเมนูอาหารพื้นเมืองในหลายชนิดมาช้านานแล้ว และกำลังได้รับความนิยมนำไปเป็นวัตถุดิบในการประกอบอาหารในหลายประเทศทั่วโลก และนิยมปลูกในหลายประเทศเขตร้อนของโลก
ฟักแม้ว มีเถาเลื้อยตามเสาค้ำหรือไม้ค้าง ขนาดสูงได้ตั้งแต่ 12 เมตรขึ้นไป ชอบดินที่ชุ่มชื้น อุดมสมบูรณ์ด้วยอินทรียวัตถุ ระบายน้ำได้ดี โดยควรเลี่ยงการปลูกในดินเหนียวหรือดินปนทรายแสงแดดจัด มีฝนตกพอประมาณ ลำต้นมักมีลักษณะเรียว แตกกิ่งก้าน ใบเป็นรูปไข่กว้าง 7 – 25 ซม. มีส่วนเว้าตรงขั้วใบ รูปทรงคล้ายหัวใจ แตกดอกขนาดเล็ก สีขาวอมเขียวอ่อนๆ จะผลิดอกบริเวณซอกใบ
ผลสดของฟักแม้ว มีรูปร่างคล้ายลูกแพร์แต่แบนกว่าเล็กน้อย มีความยาวตั้งแต่ 10 – 20 ซม. มีน้ำหนักประมาณ 100-900 กรัม มีผิวเนื้อสีขาวและเหลืองอ่อน ๆ หรือเขียวซีดถึงเขียวเข้มหรือน้ำตาลและมีร่องตื้น ๆ บนพื้นผิว บางพันธุ์มีผิวเรียบ เนื้อของผลฟักแม้วมีรสชาติอ่อน ๆ และมีเนื้อสัมผัสคล้ายมันฝรั่งกับแตงกวา แต่ก็มีรสหวานอ่อน ๆ เมล็ดเป็นรูปไข่สีครีม เรียบเนียนภายในผล มีเนื้อที่อ่อนนุ่มเคี้ยวง่ายจึงเหมาะในการนำมาปรุงให้แก่เด็ก ผู้สูงอายุ และผู้ป่วย แต่ก็ยังสามารถนำมาปรุงอาหารหลากหลายทั้งผัด ต้ม หรือนำมาย่างทานกับหมูย่าง หรือจะทานสดๆ จิ้มน้ำพริกหรือทำเป็นสลัดก็เข้ากันได้ดี
ส่วนของยอดอ่อนนั้น นิยมนำมาปรุงด้วยการผัดน้ำมันหอยหรือยำ พืชชนิดนี้มีปริมาณวิตามินซีที่สูง รวมทั้งธาตุเหล็ก แคลเซียม โพแทสเซียม เกลือแร่และสารต้านอนุมูลอิสระปริมาณมาก มีกากใยเยอะ แต่กลับมีไขมัน โซเดียมและคาร์โบไฮเดรตต่ำมากจึงกลายเป็นหนึ่งในเมนูลดน้ำหนักที่ได้รับความนิยมไปทั่วโลก
ขณะเดียวกันสรรพคุณด้านสมุนไพรของฟักแม้ว ยังได้รับการยอมรับจากกลุ่มแพทย์พื้นบ้านว่าช่วยรักษาโรคนิ่วในไต ลดสภาวะความดันโลหิตสูง ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ส่งผลต่ออินซูลิน ลดปัญหาเกี่ยวกับระบบสืบพันธุ์ บำรุงครรภ์ในระยะแรก และยังเสริมสร้างพัฒนาการให้แก่ทารกระยะแรกเกิดได้เป็นอย่างดี แต่ก็ยังไม่พบผลงานวิจัยในแง่เภสัชวิทยายืนยันอย่างชัดเจนนะครับ
นอกจากเรื่องคุณค่าทางโภชนาการและการนำมาปรุงเป็นอาหาร รากและเถาของฟักแม้วยังถูกนำมาใช้เป็นอาหารสัตว์สำหรับสัตว์เคี้ยวเอื้อง ลำต้นแห้งถูกนำมาใช้ถักเป็นเครื่องจักสานต่างๆ และในแง่เกษตรกรรมแล้วในประเทศฟิลิปปินส์ได้นำฟักแม้วมาใช้ปลูกเพื่อเป็นพืชเพื่อฟื้นฟูดินในช่วงผลัดเปลี่ยนพืชพันธุ์ในการผลิตด้วยครับ สารพัดประโยชน์จริงๆ ครับ
