ผู้บริโภคในปัจจุบันมีความสนใจมากขึ้นในการดูแลสุขภาพด้วยผลิตภัณฑ์จากธรรมชาติ เช่น พืชและสมุนไพร แนวโน้มนี้ส่งผลให้ความต้องการสินค้าเหล่านี้ในอุตสาหกรรมอาหารของประเทศไทยเพิ่มขึ้น จากข้อมูลของกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ผู้บริโภคเข้าถึงข้อมูลเกี่ยวกับคุณประโยชน์ต่อสุขภาพของพืชมากขึ้น และยังมีการส่งเสริม พัฒนา และวิจัยอย่างต่อเนื่องโดยมุ่งสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับผลิตภัณฑ์จากพืชผ่านกระบวนการผลิตและเทคโนโลยีใหม่ๆ การแปรรูปอาหารเป็นอุตสาหกรรมเป้าหมายสำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจของประเทศ (กระทรวง อุตสาหกรรม, 2559) โดยผลิตภัณฑ์จากพืชและสมุนไพรเมื่อนำไปใช้ผลิตอาหารหรือเป็นส่วนประกอบอาหารเชิงพาณิชย์ ต้องได้รับอนุญาตจากหน่วยงานกำกับดูแลด้านคุณภาพและความปลอดภัยของอาหาร สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) โดย อย. ได้จัดทำบัญชีรายชื่อพืชและสมุนไพรกว่า 300 ชนิดที่อนุญาตให้ใช้เป็นอาหารในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิทและผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร โดยระบุ ชื่อวิทยาศาสตร์/ชื่อสามัญ ส่วนที่ใช้ สารสำคัญ กรรมวิธีการผลิต สารละลายที่ใช้ในกระบวนการสกัด และเงื่อนไขการใช้งานในกรณีที่มีข้อจำกัดต่อความปลอดภัยของผู้บริโภค
ขณะเดียวกัน องค์การอาหารและยาได้กำหนดให้พืชและสมุนไพรที่อยู่นอกบัญชีรายชื่อเหล่านี้ ต้องผ่านการประเมินความปลอดภัยจาก อย. ก่อนการผลิต โดยแบ่งออกเป็น 2 ประเภท: อาหารใหม่ (Novel food) หมายถึง เป็นอาหารหรือเป็นส่วนประกอบของอาหารที่ปรากฎหลักฐานทางวิชาการว่ามีประวัติการบริโภคอาหารทั่วโลกน้อยกว่า 15 ปีหรือวัตถุที่ใช้เป็นอาหารหรือเป็นส่วนประกอบของอาหารที่ได้จากกระบวนการผลิตที่มิใช่กระบวนการผลิตโดยทั่วไปของอาหารนั้นๆ ที่ทำให้ส่วนประกอบ โครงสร้างของอาหาร รูปแบบของอาหารนั้นเปลี่ยนแปลงไปอย่างมีนัยสำคัญส่งผลต่อคุณค่าทางโภชนาการ กระบวนการทางเคมีภายในร่างกายของสิ่งมีชีวิต (Metabolism) หรือระดับของสารที่ไม่พึงประสงค์ (Level of undesirable substances) ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 376 พ.ศ.2559 เรื่องอาหารใหม่ (Novel food) (สำนักอาหาร, 2562) และ 2. อาหารที่ไม่เข้าข่ายอาหารใหม่เป็นอาหารหรือส่วนประกอบของอาหารทั่วโลก มากกว่า 15 ปี
เพื่อความปลอดภัยของผลิตภัณฑ์อาหาร ผู้ประกอบการต้องรวบรวมข้อมูลและส่งข้อมูลที่เกี่ยวข้องแก่ อย. เพื่อประเมิน ได้แก่ วัตถุประสงค์ของการใช้เป็นอาหาร ประวัติการบริโภคเป็นอาหารในประเทศที่มีการบริโภค และรายละเอียดเกี่ยวกับคุณภาพและมาตรฐานของส่วนประกอบและผลิตภัณฑ์ กระบวนการผลิต ตลอดจนการทดสอบความเป็นพิษต่อสัตว์ทดลองและมนุษย์ ส่วนผลิตภัณฑ์อาหารที่ไม่จัดอยู่ในประเภทอาหารใหม่นั้นผู้ประกอบการจะต้องส่งข้อมูลวัตถุประสงค์ของการใช้เป็นอาหาร ข้อมูลประวัติการบริโภคเป็นอาหารมนุษย์และข้อมูลสนับสนุนความปลอดภัยในการนำมาใช้เป็นอาหารคุณภาพและมาตรฐานของ ส่วนประกอบและผลิตภัณฑ์ กระบวนการผลิตให้แก่ อย.
การขาดแหล่งข้อมูลสนับสนุนทางวิชาการที่เชื่อถือได้ โดยเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวข้องกับประวัติการบริโภคในรูปแบบอาหารมนุษย์ ทำให้เกิดความล่าช้าในกระบวนการขอใบอนุญาตและการรับรองจากหน่วยงานของรัฐ ส่งผลให้เกิดปัญหาคอขวดในการพัฒนาต่อยอดผลิตภัณฑ์จากพืชและสมุนไพรชนิดใหม่เพื่อใช้ในเชิงพาณิชย์ ส่งผลเสียต่ออุตสาหกรรมและการพัฒนาเศรษฐกิจในระดับประเทศ สิ่งสำคัญคือต้องจัดการกับข้อจำกัดนี้ในการสนับสนุนด้านวิชาการเพื่อขับเคลื่อนนวัตกรรมและการเติบโตในอุตสาหกรรมพืชและผลิตภัณฑ์สมุนไพร ซึ่งเป็นการปูทางสู่อนาคตที่รุ่งเรือง
สวก. มุ่งมั่นที่จะส่งเสริมการวิจัยเกษตรกระตุ้นการเติบโตของอุตสาหกรรมพืชและผลิตภัณฑ์สมุนไพรผ่านการให้ทุนสนับสนุนการวิจัย ด้วยเหตุนี้ เราจึงสนับสนุนทุนวิจัยในโครงการ “สถานการณ์และข้อมูลความปลอดภัยพืชและสมุนไพรไทยในอุตสาหกรรมอาหาร” เพื่อศึกษาพืชและสมุนไพรที่มีประวัติการบริโภคมานานกว่า 15 ปี รวมถึงศึกษาข้อมูลทางด้านความปลอดภัย โดยใช้หลักการทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบ (Systematic review) และการวิเคราะห์อภิมาน (Meta-analysis) เพื่อวิเคราะห์สถานการณ์การใช้งานและความปลอดภัยของพืชและสมุนไพรที่อยู่ที่นอกเหนือจากบัญชีรายชื่อพืชที่ อย. กำหนด เพื่อเพิ่มรายชื่อพืชสมุนไพรที่ปลอดภัยและเหมาะสมสำหรับใช้เป็นส่วนประกอบในอาหาร สามารถอำนวยความสะดวกในการออกใบอนุญาตผลิตภัณฑ์อาหารเชิงพาณิชย์มากขึ้น และเพิ่มมูลค่าให้กับการพัฒนาผลิตภัณฑ์จากพืชและสมุนไพรในอุตสาหกรรมอาหาร อีกทั้งยังส่งเสริมให้เกษตรกร สหกรณ์ และวิสาหกิจชุมชนเพาะปลูกและแปรรูปพืชเหล่านี้เป็นผลิตภัณฑ์อาหารเพื่อสร้างรายได้เพิ่มขึ้นพร้อมทั้งอนุรักษ์พืชและสมุนไพรไทยเพื่อประโยชน์ของชุมชนและประเทศชาติโดยรวม
