การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำให้เพียงพอต่อความต้องการในทุกภาคส่วน เช่น การอุปโภคบริโภค เกษตรกรรม อุตสาหกรรม และปศุสัตว์ อย่างเหมาะสม ยุติธรรม และเท่าเทียม เป็นความท้าทายที่สำคัญในยุคปัจจุบัน โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางกายภาพและสภาพภูมิอากาศอย่างคาบสมุทรสทิงพระ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ซึ่งมีทั้งน้ำเค็ม น้ำกร่อย และน้ำจืด ด้วยเหตุนี้ โครงการ “การเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการน้ำต้นทุนและระบบการจัดสรรน้ำด้วยสมดุลน้ำรายตำบลในพื้นที่คาบสมุทรสทิงพระด้วยนวัตกรรม และการมีส่วนร่วม” จึงได้ถูกริเริ่มขึ้น โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการน้ำต้นทุนและแหล่งกักเก็บน้ำ ปรับปรุงระบบการจัดสรรน้ำ และจัดตั้งเครือข่ายภาคประชาชนเพื่อมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการน้ำ
เครดิตภาพ: Songkhla Lake – panoramio (1) โดย Vaclav Zrno | Wikimedia Commons | CC BY 3.0
โครงการนี้แบ่งการดำเนินงานเป็น 2 ส่วนหลัก ได้แก่ การวิเคราะห์สมดุลน้ำและการเพิ่มประสิทธิภาพระบบการจัดสรรน้ำ โดยใช้พื้นที่โรงสูบน้ำทุ่งระโนดเป็นพื้นที่ต้นแบบ ครอบคลุมพื้นที่ชลประทาน 85,000 ไร่ นวัตกรรมสำคัญของโครงการคือการใช้คลื่นอัลตราโซนิกร่วมกับเทคโนโลยี IoT ในการสร้างอุปกรณ์วัดอัตราการไหลอัตโนมัติ และแสดงข้อมูลน้ำแบบเรียลไทม์ผ่านระบบแอพพลิเคชันสมาร์ตโฟน LINE ไปยังผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย นอกจากนี้ ยังมีการประยุกต์ใช้แนวคิดสมดุลน้ำรายตำบลในการวิเคราะห์และวางแผนจัดการน้ำ
ผลลัพธ์ที่ได้รับจากโครงการนี้ประกอบด้วยการพัฒนาเครื่องวัดอัตราการไหลในสายคลองส่งน้ำ 16 แห่ง การสร้างนวัตกรรมการบริหารจัดการน้ำด้วยสมดุลน้ำรายตำบล การจัดทำแผนจัดการความเสี่ยงในการขาดแคลนน้ำระดับตำบล การลดความเสี่ยงจากการขาดแคลนน้ำลงร้อยละ 50 และการเพิ่มอัตราผลผลิตของเกษตรกรในพื้นที่ต้นแบบร้อยละ 1.2 นอกจากนี้ ยังเกิดผลลัพธ์ทางอ้อม เช่น การเพิ่มองค์ความรู้ด้านนวัตกรรมการจัดการน้ำให้แก่เกษตรกร การลดความขัดแย้งในการใช้น้ำ และการเสริมสร้างคุณภาพชีวิตของเกษตรกรในพื้นที่
โครงการนี้มุ่งเน้นการสร้างความยั่งยืนผ่านกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนและการใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม การวิเคราะห์สมดุลน้ำรายตำบลและการพัฒนาแผนจัดการความเสี่ยงจะช่วยให้ชุมชนสามารถรับมือกับการขาดแคลนน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพในระยะยาว นอกจากนี้ องค์ความรู้และนวัตกรรมที่ได้จากโครงการสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในพื้นที่อื่นๆ ที่มีปัญหาคล้ายคลึงกัน ทำให้เกิดการขยายผลในวงกว้าง และช่วยยกระดับการจัดการทรัพยากรน้ำของประเทศในภาพรวม
โครงการเพิ่มประสิทธิภาพการจัดการน้ำในคาบสมุทรสทิงพระด้วยสมดุลน้ำรายตำบลจึงเป็นตัวอย่างของการแก้ปัญหาการจัดการน้ำอย่างบูรณาการ ด้วยการผสมผสานระหว่างการวิเคราะห์เชิงวิทยาศาสตร์ การใช้เทคโนโลยีล้ำสมัย และการมีส่วนร่วมของชุมชน โครงการนี้ไม่เพียงแต่จะช่วยบรรเทาปัญหาการขาดแคลนน้ำในพื้นที่เป้าหมาย แต่ยังสร้างแนวทางการจัดการน้ำที่ยั่งยืนและมีประสิทธิภาพ ซึ่งสามารถนำไปปรับใช้ในพื้นที่อื่นๆ ของประเทศไทย ทั้งระดับท้องถิ่นและระดับประเทศที่เผชิญความท้าทายด้านการจัดการน้ำในอนาคต
