ข้าวหอมมะลิเป็นพืชเศรษฐกิจสำคัญของประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พื้นที่เขตทุ่งกุลาร้องไห้มีการปลูกข้าวหอมมะลิมากถึงร้อยละ 95 ของพื้นที่ปลูกทั้งหมดในภูมิภาคดังกล่าว ขณะที่ทั่วประเทศมีพื้นที่เพาะปลูกกว่า 19 ล้านไร่ ซึ่งคิดเป็นสองในสามของพื้นที่ปลูกข้าวหอมทั้งหมด ทั้งเพื่อการบริโภคภายในประเทศและส่งออก เกษตรกรมีเทคนิคการปลูกข้าวที่น่าสนใจ เช่น การตัดใบข้าวอ่อน ซึ่งช่วยกำจัดข้าวดีด ข้าวเด้ง ข้าวปน ทำให้ต้นข้าวแข็งแรง ออกรวงสมบูรณ์ และช่วยลดต้นทุนการผลิต อย่างไรก็ตาม การเผาทำลายใบข้าวและวัชพืชในบางฤดูกาลก่อให้เกิดปัญหามลพิษทางอากาศ ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชน
ใบข้าวอ่อนหอมมะลิมีคุณสมบัติพิเศษ คือ มีกลิ่นหอมเฉพาะตัวจากสารหอมระเหยหลายชนิด โดยเฉพาะ 2-Acetyl-1-pyrroline (2-AP) นอกจากนี้ยังอุดมไปด้วยสารพฤกษเคมีที่มีคุณสมบัติต้านอนุมูลอิสระ การนำใบข้าวอ่อนมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์จึงเป็นทางเลือกที่น่าสนใจ เพื่อลดปัญหาการเผาทำลาย สร้างงาน และเพิ่มรายได้ให้เกษตรกร อีกทั้งการปลูกข้าวอ่อนยังสามารถทำได้ตลอดปี แม้ในช่วงที่มีน้ำน้อย เนื่องจากใช้เวลาเพียง 14-15 วันหลังปลูกก็สามารถเก็บเกี่ยวได้แล้ว ทำให้เกษตรกรสามารถปลูกได้ในหลายพื้นที่ทั่วประเทศไทย เป็นการเพิ่มโอกาสทางเศรษฐกิจและสร้างความยั่งยืนให้กับชาวนา
วิสาหกิจชุมชนบ้านเหม้า จังหวัดร้อยเอ็ด ได้ริเริ่มนำใบข้าวอ่อนหอมมะลิมาผลิตเป็นชาสำหรับชงเป็นเครื่องดื่มร้อน ภายใต้แบรนด์ “ไทยสุวรรณ” ผลิตภัณฑ์นี้มีเอกลักษณ์ด้านกลิ่นหอมและสีเขียวอมเหลือง จำหน่ายในราคา 100 บาทต่อกล่อง (10 ซอง) หรือ 3,000 บาทต่อกิโลกรัม อย่างไรก็ตาม ชุมชนกำลังเผชิญกับปัญหาในการควบคุมคุณภาพให้คงที่ โดยเฉพาะในเรื่องของกลิ่นและสีของใบข้าวอ่อน รวมถึงอายุการเก็บรักษาที่ค่อนข้างสั้น นอกจากนี้ยังขาดข้อมูลด้านคุณภาพ สารสำคัญ และการยืนยันประสิทธิภาพของผลิตภัณฑ์ จึงมีแนวคิดในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ใบชาข้าวหอมมะลิ โดยใช้เทคโนโลยีการทำแห้งแบบพ่นฝอย เพื่อยืดอายุการเก็บรักษา เพิ่มความสะดวกในการใช้งาน และสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับผลิตภัณฑ์
ทีมวิจัยได้ดำเนินการทดลองเบื้องต้นและผลการทดลองแสดงให้เห็นถึงความเป็นไปได้ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์นี้ นอกจากนี้ ยังมีการทดสอบตลาดเบื้องต้นโดยส่งตัวอย่างผลิตภัณฑ์ไปแสดงในงานแสดงสินค้าระดับนานาชาติที่บรูไน ไต้หวัน และเยอรมนี ผลตอบรับเป็นที่น่าพอใจ โดยได้รับความสนใจอย่างมากจากทั้งผู้ประกอบการและผู้บริโภคในต่างประเทศ
จุดเด่นของชาใบข้าวอ่อนนี้มีคุณสมบัติพิเศษที่น่าสนใจ คือปราศจากสารแทนนินและคาเฟอีน ทำให้ไม่มีฤทธิ์กระตุ้นประสาท จึงเหมาะสำหรับการดื่มได้ทุกเวลา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงเย็นหรือก่อนนอน เพื่อช่วยผ่อนคลาย ลดความเครียด และส่งเสริมการนอนหลับที่ดี ความสำเร็จเบื้องต้นนี้แสดงให้เห็นถึงศักยภาพของผลิตภัณฑ์ในตลาดต่างประเทศ และเป็นแรงผลักดันสำคัญในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ต่อไป
สวก.จึงสนับสนุนทุนวิจัยในโครงการวิจัย “เครื่องดื่มจากใบอ่อนข้าวหอมมะลิ: การพัฒนาผลิตภัณฑ์และการประเมินคุณประโยชน์ต่อสุขภาพ” ซึ่งทีมวิจัยมีเป้าหมายในการพัฒนาผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มใบข้าวอ่อนหอมมะลิที่มีคุณภาพสูงและมีประสิทธิภาพที่พิสูจน์ได้ ครอบคลุมการศึกษาหลายด้าน ตั้งแต่การวิเคราะห์ปัจจัยที่มีผลต่อวัตถุดิบ การพัฒนาเทคโนโลยีการผลิตและการเก็บรักษา ไปจนถึงการศึกษาทางคลินิก
ทีมวิจัยได้มุ่งเน้นการประเมินปริมาณสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพ สารหอมระเหย และสารต้านอนุมูลอิสระ มีการผลิตสารหอมระเหยจากธรรมชาติเพื่อใช้ในกระบวนการผลิต นำเทคโนโลยีการห่อหุ้มมาใช้เพื่อรักษาความหอมและสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพ และใช้เทคโนโลยีการผลิตแบบพ่นฝอยเพื่อผลิตเครื่องดื่มผง นอกจากนี้ ยังมีการศึกษาประสิทธิภาพทางประสาทวิทยาในการช่วยผ่อนคลายสำหรับผู้มีภาวะเครียด
โครงการนี้ดำเนินการแบบมีส่วนร่วม โดยความร่วมมือระหว่างหลายภาคส่วน ทั้งมหาวิทยาลัย วิสาหกิจชุมชน บริษัทเอกชน และหน่วยงานภาครัฐ เพื่อสร้างอาชีพและเพิ่มรายได้ให้แก่เกษตรกร สร้างผลิตภัณฑ์นวัตกรรมของประเทศไทย และเปิดโอกาสทางการตลาดใหม่ๆ โดยเฉพาะในตลาดต่างประเทศ ซึ่งจะส่งผลดีต่อเศรษฐกิจของชุมชนและประเทศในระยะยาว สร้างความมั่นคงให้แก่ชาวนาไทย
