การผลิตเมล็ดพันธุ์เป็นอุตสาหกรรมที่มีความสำคัญต่อการเกษตรในประเทศไทย โดยเฉพาะการผลิตเมล็ดพันธุ์ที่มีคุณภาพสูง มีความบริสุทธิ์ทางสายพันธุ์และปลอดโรค ซึ่งมีผลกระทบต่อเศรษฐกิจของประเทศอย่างมาก ในอดีต บริษัทผู้ค้าเมล็ดพันธุ์มักใช้วิธีการปลูกทดสอบในแปลงเพื่อประเมินความบริสุทธิ์ทางพันธุกรรมของเมล็ดพันธุ์ แต่กระบวนการนี้มักใช้เวลานานและไม่แม่นยำ เนื่องจากมีปัจจัยด้านสภาพแวดล้อมที่แปรปรวน
ปัจจุบัน การใช้ข้อมูลทางดีเอ็นเอมีบทบาทสำคัญในการตรวจสอบเอกลักษณ์และความบริสุทธิ์ของพันธุ์ โดยการสร้างฐานข้อมูลจีโนไทป์ของสายพันธุ์พ่อแม่เพื่อพัฒนาเครื่องหมายโมเลกุล ซึ่งช่วยในการควบคุมคุณภาพการผลิตเมล็ดพันธุ์อย่างมีประสิทธิภาพ โครงการวิจัย “การพัฒนาวิธีการสำหรับการตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุ์ในกระบวนการผลิตเมล็ดพันธุ์คุณภาพสูง” ได้เริ่มดำเนินการเพื่อพัฒนาประสิทธิภาพการตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุ์ โดยในปีแรก ทีมวิจัยได้สร้างฐานข้อมูลจีโนไทป์ของพืชเศรษฐกิจ 15 ชนิด ครอบคลุม 220 สายพันธุ์ และพัฒนาเครื่องหมายโมเลกุล 150 ชนิด
ในปีที่ 2 ของโครงการ ทีมวิจัยมุ่งเน้นการตรวจวิเคราะห์ความบริสุทธิ์ทางสายพันธุ์ของเมล็ดพันธุ์ลูกผสม โดยเปรียบเทียบเทคนิค SNP Genotyping กับวิธีการปลูกในแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ ซึ่งจะช่วยให้การตรวจสอบมีความแม่นยำมากขึ้น นอกจากนี้ ยังมีการปรับปรุงการจัดเตรียม positive control โดยการพัฒนาวิธีที่เหมาะสมกว่าการใช้วัสดุชีวภาพจากพ่อแม่พันธุ์ และการนำระบบมาตรฐาน ISO/IEC 17025:2017 มาใช้เพื่อยกระดับคุณภาพของห้องปฏิบัติการและกระบวนการทดสอบ
การดำเนินการเหล่านี้มีเป้าหมายเพื่อสร้างความพร้อมของห้องปฏิบัติการในการขอรับรองระบบคุณภาพและยกระดับมาตรฐานการตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุ์ของไทยให้เทียบเท่าระดับสากล ทีมวิจัยได้จัดเตรียมเอกสารการบริหารควบคุมคุณภาพที่ครอบคลุมทุกขั้นตอนการดำเนินงาน ตั้งแต่การรับตัวอย่างไปจนถึงการทำลายตัวอย่าง พร้อมทั้งฟอร์มมาตรฐานต่างๆ เพื่อรองรับการให้บริการด้านเทคนิคการตรวจสอบแก่บริษัทเมล็ดพันธุ์ทั้งในและต่างประเทศ
นอกจากนี้ ทีมวิจัยยังได้ทำการเปรียบเทียบเทคนิคตรวจสอบโรคที่ติดมากับเมล็ดพันธุ์ โดยใช้วิธี Realtime PCR และ Biological assay เพื่อให้ สวทช. สามารถให้บริการตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุ์ที่ได้มาตรฐานแก่บุคคลทั่วไป โดยมีเป้าหมายในการใช้เครื่องหมายโมเลกุลวิเคราะห์ความบริสุทธิ์ทางสายพันธุ์ตามมาตรฐาน ISO/IEC 17025:2017 และส่งเสริมทักษะของเกษตรกรในการผลิตเมล็ดพันธุ์คุณภาพสูง ผลลัพธ์ที่คาดหวังคือการที่ศูนย์โอมิกส์แห่งชาติสามารถให้บริการเชิงพาณิชย์ที่ได้มาตรฐานสากล โดยมีเป้าหมายรับรองการตรวจสอบความบริสุทธิ์ทางสายพันธุ์ในปี 2567 และการตรวจวิเคราะห์เชื้อโรคพืชในปี 2568
โครงการวิจัยนี้นับเป็นก้าวสำคัญในการพัฒนาระบบการตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุ์ของประเทศไทยให้มีความทันสมัยและได้มาตรฐานสากล ผลสำเร็จของโครงการนี้จะส่งผลดีต่อภาคการเกษตรของประเทศในระยะยาว โดยเฉพาะอย่างยิ่งจะช่วยเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของเกษตรกรไทยในตลาดโลก
