ระบบติดตามสถานการณ์เศรษฐกิจสมุนไพรไทย:นวัตกรรมข้อมูลสมุนไพรไทย

การพัฒนาอุตสาหกรรมสมุนไพรไทยถือเป็นหนึ่งในนโยบายสำคัญที่รัฐบาลให้ความสำคัญและมุ่งหวังที่จะผลักดันให้เกิดการพัฒนาอย่างครบวงจร ตั้งแต่การผลิตวัตถุดิบไปจนถึงการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจ โดยในช่วงที่ผ่านมา ประเทศไทยประสบความสำเร็จในการก้าวขึ้นเป็นประเทศที่มีมูลค่าตลาดผลิตภัณฑ์สมุนไพรสูงเป็นอันดับ 7 ของโลก ด้วยมูลค่าตลาดกว่า 45,837 ล้านบาทในปี 2563 อย่างไรก็ตาม การเติบโตของตลาดกลับมีอัตราที่ชะลอตัวลงอย่างต่อเนื่อง จากร้อยละ 12.7 ในปี 2558 เหลือเพียงร้อยละ 9.4 ในปี 2562 ขณะที่มูลค่าการส่งออกวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์สมุนไพรยังทรงตัวอยู่ที่ประมาณ 2,237 ล้านบาทต่อปี ผลการดำเนินงานตามแผนแม่บทว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทยในช่วงที่ผ่านมา แม้จะมีความคืบหน้าในบางด้าน แต่ยังไม่บรรลุเป้าหมายที่วางไว้ในหลายมิติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งด้านการพัฒนาพื้นที่เพาะปลูกสมุนไพรคุณภาพที่ทำได้เพียงร้อยละ 6.3 จากเป้าหมายร้อยละ 50 การเพิ่มรายการยาสมุนไพรในบัญชียาหลักที่ทำได้เพียง 14 รายการจากเป้าหมาย 50 รายการ รวมถึงมูลค่าการใช้ยาสมุนไพรในสถานบริการสาธารณสุขที่เพิ่มขึ้นเพียงร้อยละ 4.7 ต่อปี จากเป้าหมายร้อยละ 10 ต่อปี สะท้อนให้เห็นถึงความท้าทายสำคัญในการพัฒนาอุตสาหกรรมสมุนไพรไทยที่ยังต้องการการบูรณาการความร่วมมือจากทุกภาคส่วนอย่างจริงจัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านการจัดการฐานข้อมูลที่ยังขาดความสมบูรณ์และไม่สามารถนำมาใช้ในการวางแผนเชิงนโยบายได้อย่างมีประสิทธิภาพ

เครดิตภาพ: Herbal medicine cabinet 2023 โดย Athikhun.suw | Wikimedia Commons | CC BY-SA 4.0

สามารถสืบค้นผลงานวิจัยและองค์ความรู้การเกษตร ได้ที่ https://tarr.arda.or.th

อนึ่ง แม้การพัฒนาอุตสาหกรรมสมุนไพรไทยจะยังไม่บรรลุเป้าหมายตามที่คาดหวัง แต่ความสำเร็จในการผลักดันผลิตภัณฑ์กลุ่ม Product Champions ที่สามารถสร้างยอดขายได้ถึง 6,604.94 ล้านบาท สูงกว่าเป้าหมายที่วางไว้ที่ 2,000 ล้านบาท แสดงให้เห็นถึงศักยภาพและโอกาสในการพัฒนาต่อยอดอุตสาหกรรมสมุนไพรไทยในอนาคต หากได้รับการสนับสนุนและแก้ไขปัญหาอุปสรรคอย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง การพัฒนาอุตสาหกรรมสมุนไพรของประเทศไทยได้ก้าวเข้าสู่ยุคใหม่ของการขับเคลื่อนด้วยข้อมูลและเทคโนโลยีดิจิทัล ผ่านความร่วมมือของกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข ในฐานะหน่วยงานกลางที่รับผิดชอบการประสานงานและเป็นเลขานุการของคณะกรรมการนโยบายสมุนไพรแห่งชาติ โดยทีมวิจัยได้พัฒนาระบบแสดงความเคลื่อนไหวและสถานภาพเศรษฐกิจสมุนไพรของประเทศ (Outlook) ที่ครอบคลุมการวิเคราะห์และจัดทำแผนผังแหล่งข้อมูลสมุนไพรตลอดห่วงโซ่คุณค่า พร้อมทั้งรวบรวมและจัดทำฐานข้อมูลด้วยเทคโนโลยีดิจิทัล โดยมุ่งเน้นการศึกษาข้อมูลด้านยาสมุนไพรที่จำหน่ายผ่านร้านขายยาและโรงพยาบาลในสังกัดกระทรวงสาธารณสุข เพื่อสร้างฐานข้อมูลที่เป็นระบบและมีประสิทธิภาพ ความสำเร็จของงานวิจัยนี้ได้นำไปสู่การพัฒนาระบบวิเคราะห์ศักยภาพเศรษฐกิจสมุนไพร (Herbal Business Index) ที่ช่วยให้หน่วยงานต่างๆ สามารถติดตามและวิเคราะห์สถานการณ์อุตสาหกรรมสมุนไพรได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีผู้ใช้ประโยชน์จากระบบและชุดข้อมูลต้นแบบมากกว่า 10 หน่วยงาน ครอบคลุมทั้งหน่วยงานภาครัฐ คณะกรรมการนโยบายสมุนไพรแห่งชาติ คณะอนุกรรมการที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนภาคอุตสาหกรรมและภาคบริการด้านสมุนไพร งานวิจัยชิ้นนี้นับเป็นก้าวสำคัญในการวางรากฐานระบบข้อมูลเพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมสมุนไพรของประเทศไทย ซึ่งจะมีส่วนสำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานรากและสร้างความเข้มแข็งให้กับภาคการเกษตรและอุตสาหกรรมสมุนไพรไทย ผ่านการใช้ประโยชน์จากข้อมูลเชิงลึกที่ได้จากการวิเคราะห์ด้วยเทคโนโลยีดิจิทัล อันจะนำไปสู่การกำหนดนโยบายและแนวทางการพัฒนาที่ตรงจุดและมีประสิทธิภาพ เพื่อยกระดับขีดความสามารถในการแข่งขันของอุตสาหกรรมสมุนไพรไทยในเวทีโลก