ว่านน้ำ เป็นพืชอีกชนิดหนึ่งที่ชอบขึ้นอยู่ในโคลนตม บริเวณริบขอบบ่อ หนอง บึงที่มีน้ำตื้น ๆ มีเหง้าคล้ายข่าแต่มีขนาดเล็กกว่า มีกลิ่นหอม รสชาติเผ็ดร้อน สามารถนำมาใช้เป็นเครื่องสมุนไพร มีประโยชน์ในทางการเกษตร
ว่านน้ำมีการปลูกในทุกภาคของประเทศไทย แต่จะมีมากทางภาคเหนือและทางอีสาน และจะพบมากบริเวณริมลำห้วย ลำธาร ในต่างประเทศก็พบได้ในเขตอบอุ่นที่อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลตั้งแต่ระดับ 2,000 เมตรขึ้นไป เช่น ในประเทศอินเดีย ศรีลังกา อินโดนีเซียและจีน สำหรับในบ้านเราพบว่ามีพันธุ์ว่านน้ำที่มาจากต่างประเทศ 2 ชนิด ได้แก่ A.pusiily และ A. gramineus เป็นว่านน้ำชนิดที่ใช้เป็นไม้ประดับในตู้ปลาสวยงามนั่นเองครับ
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของว่านน้ำ จะมีลักษณะเป็นเหง้าหรือลำต้นที่แทงยาวในแนวนอนอยู่ใต้ดินลึกลงไปถึงระดับน้ำ มีรูปร่างกลมยาว ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางไม่เกิน 2 เซนติเมตร ลักษณะเป็นปล้องหรือเป็นข้อ มีสีขาวปนน้ำตาลขุ่น มีรากฝอยแตกออกมาบริเวณข้อปล้อง
ใบว่านน้ำ เป็นใบเดี่ยวผลิออกจากบริเวณเหง้า มีลักษณะรูปทรงคล้ายดาบ กว้าง 1-15 เซนติเมตร ยาว 60-100 เซนติเมตร รูปทรงหนา มีสีเขียวเข้ม ลักษณะฉ่ำน้ำ มีกลิ่นหอม และจะพับหรือตีบเข้าหากันเมื่อแตกจากเหง้า ไม่นานจะค่อย ๆ บานแผ่ออกคล้ายว่านหางช้าง
ส่วนของดอกว่านน้ำนั้น จะแทงออกเป็นช่อที่บริเวณก้านใบ มีสีเขียวอ่อนปนเหลือง และจะเปลี่ยนเป็นสีเขียวอมน้ำตาลเมื่อมีอายุมากขึ้น ทรงดอกมีรูปร่างคล้ายธูปหรือดีปลี ความยาวประมาณ 7.5 เซนติเมตร มีก้านยาวตรงขนาดใหญ่ราว 20 เซนติเมตร และประกอบด้วยเกสรตัวผู้และตัวเมียในดอกเดียวกัน ผลที่สุกแล้วจะเป็นสีน้ำตาลแดง มีเมล็ดเล็ก ๆ อยู่ในรังไข่ด้วย
สรรพคุณทางยาของว่านน้ำ เหง้าของว่านน้ำจะมีรสเผ็ดร้อน กลิ่นหอม การทำเป็นยานิยมนำมาบดเป็นผงหรือต้มทั้งเหง้า แก้อาการบิดมวนในท้องและอาการท้องร่วง ท้องเสีย ท้องอืด ท้องเฟ้อ เรอจุกเสียด ช่วยขับลม ลดไข้ ขับเสมหะ รักษาอาการหอบหืด ลดอาการตื่นเต้นกระวนกระวาย บำรุงหัวใจ ดื่มแก้อาการปวดตามข้อต่าง ๆ ได้เป็นอย่างดี ดื่มเพื่อขับพยาธิสำไส้ และรักษาโรคในช่องปาก แผลติดเชื้อ บรรเทาอาการปวดฟัน เหงือกบวม กำจัดเชื้อรา แบคทีเรีย และไวรัส
ขณะเดียวกันในเหง้าว่านน้ำ จะมีสาร beta-asarone มากเป็นพิเศษ เป็นสารที่มีพิษต่อแมลงต่าง ๆ และสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตและการแพร่พันธุ์ของแมลงได้ สารสกัดจากว่านน้ำที่มีเมทานอลสามารถช่วยสกัดการเจริญเติบโตของด้วงงวงข้าว และด้วงถั่วเหลืองได้มากกว่า 90% ภายในเวลาไม่ถึงสัปดาห์ จึงเป็นที่นิยมในหมู่เพื่อนๆ เกษตรกรในการนำต้นว่านน้ำมาปลูก เพื่อใช้ประโยชน์ในการนำมากำจัดด้วงต่างๆ ได้เป็นอย่างดีเลยครับ
